یکی از این رسمهای سنتی که هنوز هم در بسیاری از نقاط کشور برگزار میشود، مراسم جهاز بُرون است. در این آیین، خانوادهی عروس جهیزیهای را که برای زندگی دخترشان تهیه کردهاند به خانهی داماد میبرند. این مراسم علاوه بر کارکرد عملی، رنگ و بوی فرهنگی و نمادین هم دارد و نشاندهندهی آغاز رسمی زندگی مشترک زوج جوان است.
جهاز بُرون چیست؟
جهاز بُرون به زبان ساده به معنای «بیرون بردن جهاز» است.
منظور از جهاز همان وسایل و لوازمی است که خانوادهی عروس برای زندگی مشترک دخترشان تهیه میکنند. این لوازم میتواند شامل سرویس چوب، فرش، ظروف، وسایل آشپزخانه، سرویس خواب، لوازم برقی، رختخواب و دیگر وسایل موردنیاز یک زندگی تازه باشد.
در این مراسم، این وسایل با تشریفات خاصی از خانهی پدر عروس به خانهی داماد منتقل میشود. زمان برگزاری این آیین معمولاً چند روز پیش از عروسی یا درست در آستانهی مراسم اصلی است.
تاریخچه و ریشههای فرهنگی
مراسم جهاز بُرون ریشهای عمیق در فرهنگ ایرانی دارد. در گذشته، خانوادهها اهمیت زیادی به نمایش توانایی خود در تهیهی جهاز میدادند. هر چه وسایل بیشتر و ارزشمندتر بود، نوعی نشاندهندهی جایگاه اجتماعی خانواده عروس به شمار میرفت.
همچنین این آیین، نشانهای از حمایت و پشتیبانی خانواده از دخترشان بود. یعنی خانواده عروس به نوعی اعلام میکردند که دخترشان با دست پر به خانهی شوهر میرود. به همین دلیل، در بسیاری از مناطق ایران، حمل و نمایش جهیزیه با شور و شادی و همراهی اقوام انجام میشد.
مراحل برگزاری مراسم جهاز بُرون
این مراسم بسته به هر منطقه و فرهنگ محلی، شکلهای مختلفی دارد، اما در کلیت شامل مراحل زیر است:
- آمادهسازی جهیزیه: خانواده عروس وسایل تهیهشده را از قبل دستهبندی و آماده میکنند. گاهی بعضی وسایل نو را در روزهای نزدیک به مراسم خریداری میکنند.
- انتخاب زمان: معمولاً زمان جهاز بُرون با هماهنگی خانواده داماد و بر اساس روز خجسته و مبارک تعیین میشود.
- حمل جهاز: در قدیم، وسایل را با اسب، قاطر یا گاری حمل میکردند و امروز بیشتر با ماشینهای مخصوص جابهجا میشود. در بعضی مناطق هنوز هم برای جنبه نمایشی، بخشی از جهاز را بهصورت نمادین در معرض دید میگذارند.
- چیدمان در خانه داماد: پس از رسیدن به خانه داماد، وسایل با نظم خاصی چیده میشوند. مثلاً فرشها پهن میشوند، ظروف در کابینتها قرار میگیرند و وسایل برقی در جای خود گذاشته میشوند.
- شیرینی و شادی: خانواده داماد معمولاً از مهمانان پذیرایی میکند. در برخی مناطق حتی دفنوازی، ساز و دهل یا پخش موسیقی محلی هم جزو برنامههاست.
تفاوتهای محلی در مراسم جهاز بُرون
- تهران و شهرهای بزرگ: این مراسم سادهتر برگزار میشود و بیشتر جنبهی خانوادگی دارد.
- شمال ایران: در برخی شهرهای شمالی، وسایل جهاز را در خیابانها به نمایش میگذارند و مردم به تماشا میایستند.
- مناطق مرکزی: در یزد و اصفهان، چیدمان جهیزیه در خانه داماد اهمیت خاصی دارد و حتی مهمانان برای دیدن آن دعوت میشوند.
- مناطق غربی و جنوبی: در شهرهایی مانند کرمانشاه یا خوزستان، مراسم با دف، ساز و دهل و گاهی رقص محلی همراه است.
جنبههای نمادین جهاز بُرون
این آیین فقط جابهجایی وسایل نیست، بلکه بار فرهنگی و معنوی زیادی دارد:
- آغاز رسمی زندگی مشترک: انتقال جهاز به معنای آماده شدن خانه برای ورود عروس است.
- نشاندهندهی حمایت خانواده: خانواده عروس با این کار نشان میدهند که دخترشان تنها نیست.
- نمایش توان مالی و سلیقه: نوع وسایل و نحوه چیدمان آنها گاهی نشانهی جایگاه اجتماعی خانواده به حساب میآید.
مراسم جهاز بُرون در دنیای امروز
امروزه با تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی، بسیاری از خانوادهها این مراسم را سادهتر برگزار میکنند. در برخی موارد، تنها وسایل ضروری تهیه و منتقل میشود و خبری از نمایشهای پرهزینه نیست. حتی بعضی خانوادهها تصمیم میگیرند بهجای جهیزیهی گسترده، تنها با توافق دو طرف، وسایل موردنیاز را به مرور زمان تهیه کنند.
با وجود این تغییرات، هنوز هم در بسیاری از نقاط کشور، مراسم جهاز بُرون بهعنوان بخشی از جشنهای پیش از عروسی اهمیت زیادی دارد و خانوادهها آن را با شور و اشتیاق برگزار میکنند.
نکات مهم در برگزاری مراسم جهاز بُرون
- هماهنگی بین دو خانواده: برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم، بهتر است زمان و نحوه برگزاری با توافق هر دو طرف مشخص شود.
- توجه به توان مالی: لازم نیست خانوادهها برای چشموهمچشمی خود را تحت فشار قرار دهند.
- سادگی و زیبایی: آنچه اهمیت دارد، آماده بودن خانه برای زندگی زوج است، نه تعداد وسایل.
- حفظ احترام و صمیمیت: این مراسم فرصتی است برای تقویت پیوند میان خانواده عروس و داماد.
جهاز بُرون مراسمی است که در آن خانواده عروس جهیزیه تهیهشده را به خانه داماد میبرند. این آیین معمولاً چند روز قبل از عروسی برگزار میشود و نشانهی آغاز رسمی زندگی مشترک زوج است.
جهیزیه شامل وسایل ضروری زندگی مثل سرویس چوب، فرش، ظروف، لوازم آشپزخانه، سرویس خواب، وسایل برقی و گاهی حتی وسایل تزئینی است. نوع و تعداد وسایل بسته به توان مالی خانوادهها و توافق طرفین متفاوت است.
خیر. این مراسم در اکثر نقاط ایران وجود دارد، اما شکل و میزان مفصل بودن آن متفاوت است. در شهرهای بزرگ معمولاً سادهتر برگزار میشود، در حالیکه در برخی مناطق محلی با ساز، دهل و مراسم نمایشی همراه است.
این مراسم هم جنبهی عملی دارد (انتقال وسایل عروس به خانه داماد) و هم جنبهی نمادین. در واقع نشان میدهد که خانواده عروس دخترشان را با احترام و حمایت کامل به زندگی مشترک میفرستند.
بله. اگرچه در سالهای اخیر به دلیل شرایط اقتصادی برخی خانوادهها این مراسم را سادهتر برگزار میکنند یا فقط وسایل ضروری را منتقل میکنند، اما همچنان در بسیاری از نقاط ایران به عنوان بخشی از آیینهای ازدواج اهمیت زیادی دارد.
جمعبندی
مراسم جهاز بُرون یکی از زیباترین سنتهای ازدواج در فرهنگ ایرانی است که علاوه بر جنبهی عملی، بار فرهنگی و معنوی زیادی دارد. این آیین نشاندهندهی آمادگی عروس برای ورود به خانهی داماد و آغاز زندگی مشترک است. با اینکه در سالهای اخیر شکل سادهتری به خود گرفته، اما همچنان بخشی جدانشدنی از مراسم عروسی در ایران به شمار میرود.
در نهایت باید یادمان باشد که هدف از برگزاری این مراسم، ایجاد شادی، صمیمیت و آمادگی برای زندگی جدید است، نه رقابت و چشموهمچشمی.